Χωρίς Τουρισμό : Ευλογία ή Κατάρα ;

Μια λαϊκή ιστορία στο φως του COVID-19

  «Εδώ Κέρκυρα! Όμως προτού μπείτε στην παρέα μας μέσα από αυτό το άρθρο, θα μπορούσατε να μας κάνετε μια (μικρή) χάρη;»; Ελπίζουμε πως κουνάτε καταφατικά το κεφάλι σας, γιατί σας παρακαλούμε να αποβάλλετε όλη την ένταση και να χαλαρώσετε το σφιγμένο σαγόνι και τα τεντωμένα φρύδια σας. Νιώθετε καλύτερα; Τώρα πάρτε μια βαθιά ανάσα και αφήστε μας να σας πάμε ένα ταξίδι στην όμορφη Κέρκυρα, το νησί των Φαιάκων πέρα από τις δανδελωτές ακτές της δυτικής Ελλάδας. 

  Πρώτα απ’ όλα, ας θέσουμε τις προσδοκίες στο σωστό τους πλαίσιο από την αρχή αυτού του «άρθρου-διαλόγου». Αυτή είναι μια ιστορία για τον τουρισμό και τον λιγότερο δημοφιλή συγγενή του – τον βιώσιμο τουρισμό. Ναι, ίσως να μοιάζει ανιαρό, αλλά σας υποσχόμαστε πως δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από μια καθηλωτική ιστορία.  Θα υπάρχουν στιγμές, καθώς θα διαβάζετε, που μπορεί να αναφωνήσετε «ω!», το οποίο είναι αποδεκτό, και δεν αρνούμαστε τέτοιου είδους συναισθήματα… Όμως, σας συμβουλεύουμε να μην επενδύσετε σε αυτά τα συναισθήματα, αλλά να ανοίξετε το μυαλό και την καρδιά σας και να ακούσετε την ιστορία από την οπτική ενός «ντόπιου».

Photo credit : Nektarios Spinoulas

Από τα πολλά, στα λίγα: πώς η πανδημία του νέου ιού άλλαξε τον τουρισμό 

  Έχουμε μόλις ξεκινήσει και όπως βλέπετε, βρίσκεστε ήδη στην μέση μιας συνωστισμένης πόλης που έχει δεχτεί και αποχαιρετήσει πλήθη ανθρώπων. Ή τουλάχιστον έτσι συνέβαινε. Τώρα, κάθε θόρυβος καταλαγιάζει κάτω από την αόρατη καμπύλη των κυπαρισσόφυτων λοφίσκων. Μόνο ο χτύπος από τις κερκυραϊκές καμπάνες αντηχεί στους έρημους δρόμους της πόλης. Αυτή είναι η εμπειρία που βιώνουν οι κάτοικοι του νησιού της Κέρκυρας το καλοκαίρι του 2020, καθώς η παγκόσμια πανδημία έχει εξωθήσει τους τρομοκρατημένους τουρίστες να παραμείνουν στα σπίτια τους.

Old Corfu town © Municipality of Corfu

  Παρόλα αυτά, η Κέρκυρα δεν είναι μόνη της σε αυτή την κατάσταση. Τουριστικοί προορισμοί σε όλη την Ευρώπη και τον κόσμο έχουν βρεθεί χωρίς τουρίστες. Στην Ρώμη, για παράδειγμα, ο τεράστιος και πολυσύχναστος δρόμος που ξεκινά από το Κολοσσαίο και φτάνει ως τη Ρωμαϊκή Αγορά είναι πλέον έρημος, και η διάσημη La Rambla στην Βαρκελώνη έχει επανέλθει στην «κυριαρχία» των ντόπιων για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες. Αυτή η απότομη πτώση στους αριθμούς επισκεπτών είναι ο μεγαλύτερος εφιάλτης της βιομηχανίας του τουρισμού, καθώς σημαίνει πως εκατοντάδες θέσεις εργασίας βρίσκονται σε κίνδυνο .

  Παρόλο που πολλοί φοβούνται πως το καλοκαίρι δεν θα έρθει φέτος στην Ευρώπη, η Ισπανία, η Ελλάδα και πολλές άλλες τουριστικές χώρες σχεδιάζουν με σχολαστικότητα την επιστροφή των τουριστών, ξεκινώντας από αυτόν τον Ιούλιο του 2020. Παρά το σχέδιο δράσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για άνοιγμα των εσωτερικών συνόρων και της τουριστικής βιομηχανίας, κανείς δεν γνωρίζει αν οι καλοκαιρινοί ταξιδιώτες θα φτάσουν ή πώς θα επιβιώσουν οι επιχειρήσεις. Κι όμως, υπάρχει ελπίδα, αφού οι Ευρωπαίοι ήδη συρρέουν σε εγχώριες παραθαλάσσιες αποδράσεις, πάρκα και καφετέριες, με το μαγιό στο ένα χέρι και το αντηλιακό στο άλλο . 

© AP/DailyMailUK

Η Απελευθέρωση του Τουρισμού

  Η πανδημία του COVID-19 αποδείχτηκε χρήσιμη, υπό την έννοια πως αποκάλυψε πολλά – από την εκπαιδευτική ανισότητα στην Γκάνα μέχρι τις σχέσεις μεταξύ Κίνας και Νοτιοανατολικής Ασίας. Η κρίση έχει ξηλώσει επίσης την τουριστική βιομηχανία ή, ακριβέστερα τον υπερτουρισμό – αυτός ο δυσάρεστος συγγενής που κανείς δεν τον έχει καλέσει στο οικογενειακό τραπέζι  αλλά με κάποιο τρόπο είναι πάντα εκεί .  

  Ο Υπερτουρισμός δεν είναι νέα έννοια, και ίσως να έχουμε καταστεί μάρτυρες σε κάποιο περιστασιακό τσακωμό μεταξύ ενός τουρίστα και ενός ντόπιου, που συχνά εκφράζεται με κωμικά υπερβολικές χειρονομίες και βρισιές. Αν έτυχε να βρεθείτε σε κάποιον δημοφιλή προορισμό, όπως η Γαλλία ή η Ιταλία, σίγουρα είστε εξοικειωμένοι με το θέαμα. Το φαινόμενο έγινε ιδιαίτερα γνωστό το 2017, καθώς ο υπερτουρισμός και η τουρισμοφοβία έγιναν οι λέξεις κλειδιά αυτής της χρονιάς. Και οι δύο λέξεις χρησιμοποιήθηκαν ευρέως σε συσχετισμό με τον εντυπωσιασμό και την υπεραπλούστευση  του αφηγήματος των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Προτού όμως μπλεχτούμε σ’ αυτόν τον κυκεώνα εξαγριωμένων ντόπιων και ξέγνοιαστων τουριστών, ας παρακολουθήσουμε το ακόλουθο βίντεο του διάσημου Ισπανού κωμικού, Χοσέ Μότα .

Οι πόλεις παίρνουν μέτρα

  Αυτό το σκετσάκι είναι μια παρωδία του φαινομένου της τουρισμοφοβίας και του υπερτουρισμού, ειδικά στις παλιές πόλεις και τα αστικά κέντρα της Ισπανίας. Είναι ένα προϊόν του καιρού του. Το 2017, την χρονιά που δημοσιεύτηκε, μια σημαντική διαμαρτυρία λάμβανε χώρα, συγκεκριμένα η εκστρατεία ενάντια στον τουρισμό της Βαρκελώνης. Η εκστρατεία ξεκίνησε ως μια διαμαρτυρία ενάντια στην εισροή τουριστών στην πόλη, αλλά τράβηξε την προσοχή των μέσων ενημέρωσης με τις προκλητικές δηλώσεις και πράξεις των διαμαρτυρόμενων. Παρόλο που αυτή η εκστρατεία μοιάζει με μια γραφική απόπειρα των εξαγριωμένων κατοίκων, ώστε να τρομάξουν τους τουρίστες, υπάρχει κάτι περισσότερο πίσω από αυτή την επιφανειακή ανάγνωση.

  Το ζήτημα του υπερτουρισμού δεν είναι μια ιστορία αποκλειστικά της Ισπανίας, αλλά ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Είναι ένα περίπλοκο ζήτημα που συχνά υπεραπλουστεύεται, αλλά έχει ποικίλες επιπτώσεις, όπως το αυξανόμενο κόστος ζωής που αναγκάζει τους κατοίκους να φύγουν από την ίδια τους την πόλη. Ένα σημαντικό μέρος της ευθύνης έχει αποδοθεί σε συγκεκριμένες πλατφόρμες όπως το Airbnb, όμως η διαφορά μεταξύ του κόστους ζωής και των μισθών έχει οδηγήσει εξίσου την άνοδο των τιμών. Άλλα ζητήματα είναι η ποιότητα ζωής των ντόπιων και η προστασία της τοπικής ταυτότητας

  Όμως, το ερώτημα παραμένει, γιατί μια κουλτούρα ή μια πόλη να χρειάζεται να σωθεί εξαρχής ;

© Twitter/ DailyMailUK

Η Μάχη για τον Βιώσιμο Τουρισμό

  Η τοποθεσία της Κέρκυρας έχει επιτρέψει στους κατοίκους να συντηρούνται  από το ψάρεμα και την καλλιέργεια της γης , κάτι που έχει καταστήσει το νησί ένα προνομιούχο μέρος για να ζει κανείς. Αυτό ίσχυε μέχρι που η μαζική  κουλτούρα ήρθε στο προσκήνιο. Είναι πασίγνωστο πως η λαϊκή κουλτούρα μπορεί να αυξήσει την τουριστική έλξη, π.χ. το Ντουμπρόβνικ στην Κροατία έχει επιδείξει 10% αύξηση στον τουρισμό το 2015 εξαιτίας του Game of Thrones. Το ίδιο συνέβηκε και στην Κέρκυρα πίσω στο 1960 . 

  Ο Τζέραλντ Ντάρελ, ένας Βρετανός φυσιοδίφης, περιέγραψε την παιδική του ηλικία στο νησί της Κέρκυρας στο βιβλίο του, Η Οικογένειά μου και Άλλα Ζώα. Το βιβλίο κέντρισε το ενδιαφέρον των Βρετανών που άρχισαν να επισκέπτονται το νησί, ήδη από το 1960. Αυτό έθεσε τον θεμέλιο λίθο στον τουρισμό της περιοχής. Εντούτοις,  αυτό που ξεκίνησε σαν μια ειδυλλιακή συμβίωση, μετατράπηκε σε μια δυσλειτουργική σχέση προς το τέλος του 1980. Το χωριό των Μπενιτσών, για παράδειγμα, ήταν ένα από τα πρώτα χωριά στο οποίο οι τουρίστες άρχισαν να συρρέουν. Έγινε πόλος έλξης για τους (όχι και τόσο) αθώους νέους των 1980. Σύντομα, η αρχιτεκτονική άρχισε να αλλάζει, ακολουθώντας μια ουσιώδη στροφή στο σύστημα αξιών των χωρικών και ντόπιων .

  Ο Ντάρελ ανέλαβε την ευθύνη για την τουριστική εισβολή και συντάχθηκε ενάντια στην (υπέρ)ανάπτυξη του νησιού. Ήταν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, όταν η φήμη της Κέρκυρας άρχισε να αλλάζει – και όχι προς το καλύτερο. Με την επιστροφή τους στις πατρίδες τους, οι επισκέπτες του νησιού άρχισαν να μοιράζονται ιστορίες μεθυσμένων που πνίγηκαν σε ταξίδια με την βάρκα, να περιγράφουν σπασμένες ταβέρνες και τρομοκρατημένα χωριά. Τα πράγματα έγιναν χειρότερα κατά τη δεκαετία του 1980, όταν οι Μπενίτσες έγιναν το αγαπημένο μέρος για το «happy-go-lucky» μαζικό τουρισμό, που συχνά συνδέεται με τον χουλιγκανισμό.

Τουρισμός: Οι Δύο Όψεις του Ιδίου Νομίσματος

  Μεταφερόμενοι στο σήμερα, οι ορδές τουριστών έχουν εξαφανιστεί αφήνοντας τις Μπενίτσες, για παράδειγμα, στην αυθεντική τους εικόνα, δηλαδή ως ένα οικογενειακό ειρηνικό ψαροχώρι. Πολλά μπορούν να ειπωθούν για τις αρνητικές συνέπειες του τουρισμού, όμως τα θετικά δεν μπορούν να παραγκωνισθούν .

  Στην οικονομική γλώσσα, ο τουρισμός παρέχει εργασία στους ντόπιους και ενισχύει την τοπική οικονομία. Από την ανθρώπινη οπτική, αυτό σημαίνει πως δόθηκε ξανά η ευκαιρία στον τοπικό πληθυσμό να βγει, ο ίδιος και η κοινωνία, από την φτώχεια και την ανέχεια. Ίσως, αυτή να είναι η ιστορία του ξενοδοχείου Μπέλα Βίστα, αλλά θα μπορούσε να είναι και πολλών άλλων. Ο τουρισμός μπορεί να υπηρετήσει σαν ένα κίνητρο για την προστασία του περιβάλλοντος (π.χ. ο τουρισμός άγριας ζωής), έχει διαπολιτισμική αξία (π.χ. Η Παγκόσμια Κληρονομιά της ΟΥΝΕΣΚΟ), και γεφυρώνει συγκρουόμενες κουλτούρες, που δεν θα είχαν διαφορετικό τρόπο επικοινωνίας. Ταυτόχρονα όμως, μπορεί να προκαλέσει περιβαλλοντικές καταστροφές (π.χ. ο τουρισμός της τελευταίας στιγμής ) και να οδηγήσει στην εμπορευματοποίηση της κουλτούρας, προκρίνοντας την οικονομία υπηρεσιών με εποχιακές διακυμάνσεις . 

Πέρα από την Πολιτική : Το «Kassiopi Project » και η μάχη για τον Ερημίτη

  Ένα παράδειγμα για τη διττή φύση του τουρισμού είναι η περίπτωση του έργου στην Κασσιώπη γνωστό με το όνομα «Kassiopi Project ». Το εγχείρημα των 120 εκατομμυρίων ευρώ που ανέλαβε  αμερικάνικος επενδυτικός όμιλος,  αφορά την ανέγερση  θέρετρου πέντε αστέρων στην περιοχή του Ερημίτη –  μία τοποθεσία  που συγκαταλέγεται στο δίκτυο Natura 2000. Η περιβαλλοντική αυτή περιοχή στην Κέρκυρα είναι εξαιρετικής οικολογικής σημασίας, καθώς είναι οικότοπος της ευρωπαϊκής βίδρας και χρησιμεύει ως ενδιάμεσος σταθμός για σπάνια αποδημητικά πτηνά. Για αυτούς τους λόγους, τοπικές περιβαλλοντικές ομάδες έχουν ξεκινήσει μια εκστρατεία που αντιτάσσεται έντονα την ανάπτυξη της περιοχής για εμπορικούς σκοπούς. Ενώ οι περιβαλλοντικές ομάδες υποστηρίζουν πως το έργο θα ωφελήσει μόνο ένα μικρό ποσοστό των εμπλεκομένων, όπως την εταιρεία και το Υπουργείο Οικονομίας της Ελλάδας, τα ενδιαφερόμενα μέλη ισχυρίζονται κάτι διαφορετικό˙ πως η ανάπτυξη «λαμβάνει σοβαρά υπόψη το περιβάλλον και τις τοπικές παραμέτρους». Το έργο έχει πυροδοτήσει έντονες συζητήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπως το Facebook και το Twitter . 

  Οι διαμαρτυρίες γύρω από τον Ερημίτη είναι όμοιες με την διαμαρτυρία ενάντια στο έργο υδροηλεκτρικής ενέργειας Batang Toru στην Ινδονησία, ή τις πρόσφατες κινητοποιήσεις στην Βουλγαρία ενάντια στην υπερ-δόμηση της ακτογραμμής της Μαύρης Θάλασσας. Επομένως, η μάχη για τον Ερημίτη είναι παγκόσμια, καθώς εγείρει το ακόλουθο ερώτημα: Πού βρίσκεται η ισορροπία μεταξύ της οικολογικής ευαισθησίας και της δυναμικής ανάπτυξης ;  

Erimitis, Corfu    Photo credit : Nektarios Spinoulas

Από την συντήρηση του τουρισμού στον βιώσιμο τουρισμό

  Το να χρησιμοποιούμε τον τουρισμό ως εξιλαστήριο θύμα, μας αποσπά την προσοχή από την πραγματικότητα της πολυεπίπεδης κρίσης. Το να περιορίζουμε τον αριθμό των τουριστών ή των δραστηριοτήτων σχετικά με τον τουρισμό βοηθάει ελάχιστα στην λύση της πραγματικής ρίζας του προβλήματος της παγκόσμιας ανισότητας. Όπως και στον COVID-19, ο τουρισμός επιδεινώνει τα ήδη υπάρχοντα προβλήματα. Επομένως, αντί να καταφεύγουμε στον περιορισμό του τουρισμού, τα κράτη μπορούν, ίσως, να επαναξιολογήσουν την τουριστική τους πολιτική. Ως Υφυπουργός Τουρισμού της Ελλάδας, ο κ. Μάνος Κονσόλας λέει, πως το μοντέλο του μαζικού τουρισμού πρόκειται να φτάσει στο τέλος του. Η εν εξελίξει πανδημία επιτρέπει στον κόσμο να επανεφεύρει το ταξίδι, κι εμείς είμαστε μέρος αυτού . 

Vlaxerna Monasteri, Kanoni, Corfu,    Bella Vista archives

Βιώσιμος Προορισμός

  Εδώ τελειώνει η ιστορία και εμείς ταξιδεύουμε λίγο πέρα από τα παράλια της ηπειρωτικής Ελλάδας. Εδώ πρέπει να αποχαιρετιστούμε, και θα θέλαμε να σας ευχαριστήσουμε που ήσασταν μαζί μας για αυτό το σύντομο ταξίδι των σκέψεων. Όμως, υπάρχει ένα ακόμη πράγμα, με το οποίο θα θέλαμε να σας αποχαιρετήσουμε .

  Αντί να αναρωτιέστε αν πρέπει να ταξιδέψετε ή όχι, ίσως πρέπει να ρωτήσουμε τους εαυτούς μας πως πρέπει να ταξιδέψουμε, με την ματιά στο μέλλον .

Episkopiana village, Corfu    Photo credit : Nektarios Spinoulas